Minder bekende (oude houten) scheepstypes

Alles over binnenscheepvaart
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Minder bekende (oude houten) scheepstypes

Bericht door pieter53 »

Ik trachtte nog wat uit te vinden over de afmetingen van de schepen die over de overhaal gingen.
Veel meer dan 20 ton schijnen ze toch niet geweest te zijn.

Helaas nog geen exacte maten kunnen vinden. Wel nog een interessante opsomming van vaartuigen,
waaronder de snebbeschuit, de drobber en de beijer ;-)
Klembord-3.jpg
Klembord-3.jpg (36.31 KiB) 1799 keer bekeken
Klembord-3b.jpg
Klembord-3b.jpg (42.36 KiB) 1799 keer bekeken
Klembord-4.jpg
Klembord-4.jpg (49.15 KiB) 1799 keer bekeken
Uit: Groot plakkaatboek 'slands van Utrecht: aangevuld en vervolgd tot ..., Volume 2
Door Johan ¬van ¬de Water
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Minder bekende (oude houten) scheepstypes

Bericht door pieter53 »

Nog even doorzeuren over het overdraaien op de overhaal.

Aan zo een rad bij de overhaal kan men zien dat het geen licht karweitje was.
Op een kleine overhaal werkte twee mensen en schat ik de overbrenging van de windas toch zeker 7:1,
Terwijl de grotere overhalen (nog altijd slechts voor open schuiten) met minstens vier man en een verhouding van meer dan 10:1 lijken te functioneren.

Nu kon ik zo gauw geen literatuur vinden over hoe het precies zat op de overhaal,
maar het hellingen op een sleephelling is toch een vergelijkbaar klusje.

Peter Dorleijn schrijft in "De bouwgeschiedenis van een botter" dat men een takel met vier tot vijf bochten gebruikte.
De loper van de takel ging vervolgens naar een fikse kaapstander op de werf.
De kaapstander werd aangedreven door één paard of door 4 tot 8 man.
Als we uitgaan van 4 man, een kaapstander van 3 op 1 en een takel van 5 op 1 dan zou de totale mannenkracht dus 4x3x5 = 60 'mankracht' zijn.
Zou men een wrijvingsverlies in de kaapstander en takel van ca. 20% per stuk nemen dan komt men op ca. 38 mk

Nu is een botter natuurlijk moeilijk te vergelijken met een lege of afgeladen kaag,
maar ik blijf er bij dat de voorstelling van Nooms een optimistisch beeld schetst.
De takel zal vermoedelijk niet meer dan 4 op 1 zijn er zijn twee takels, dus om aan 60 mp te komen
moet men in het totaal met 15 man aan de takels hangen om 60 mk te halen.
Nemen weer een verlies van 20% dan komt men op op 12 man wilt men de 38 mk van de helling evenaren.
(De eerder genoemde overhalen met rad komen maximaal op 14 tot 40 mk zonder wrijving)

Het is natuurlijk een zinloos gefilosofeer met niet bewijsbare grootheden en cijfers,
maar misschien vermaakt iemand zich met mijn gedachtegangen....
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Minder bekende (oude houten) scheepstypes

Bericht door pieter53 »

Nu we het toch weer eens over de betrouwbaarheid van afbeeldingen hebben,
dan valt mij op dat deze afbeelding


Afbeelding
Veerkaag door Lons

wel erg lijkt op deze


Afbeelding
Veerkaag door Porcellis

Ook bij andere prenten van Lons krijg ik soms het vermoeden
dat hij zich sterk door reeds bestaande afbeeldingen heeft laten inspireren.
Dus in plaats van twee bewijzen dat een veerkaag er zo uit zag, hebben we slechts één bewijs.
Ook bij andere illustratoren en schrijvers treft men soms afbeeldingen, die op ouder werk gebaseerd zijn.
Al met al maakt dat alles een onderzoek naar hoe het vroeger werkelijk was een stuk ingewikkelder.
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Minder bekende (oude houten) scheepstypes

Bericht door pieter53 »

Afbeelding

Ik had al eerder gewezen op de overeenkomst tussen de veerkaag en de veerhengst.
Afgaande op de afbeeldingen zou men haast zeggen dat beide types afgeleid zijn van
het zelfde voorbeeld. De Kaag zou dan de ontwikkeling van boven de regio Rotterdam-Dordrecht zijn.
De Hengst een ontwikkeling van de zuidelijke regio.
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Minder bekende (oude houten) scheepstypes

Bericht door pieter53 »

Bij de veerhengst hierboven zien we wel een vrij zware stevenbalk,
maar dat schijnt geen regel te zijn.
In de tekening van Groenewegen hieronder is hij al minder duidelijk aanwezig


Afbeelding

en ook in dit model van een negentiende eeuws hengst-jacht is de stevenbalk minder duidelijk.

model hengst jacht rijksmuseum NG-MC-676 klein.jpg
model hengst jacht rijksmuseum NG-MC-676 klein.jpg (102.88 KiB) 1596 keer bekeken
en ook ir. E. van Konijnenberg heeft een hengst met lichte stevenbalk

hengst konijnenberg.jpg
hengst konijnenberg.jpg (77.73 KiB) 1596 keer bekeken
Kortom ook al zijn de namen (nagenoeg) gelijk, dan nog kunnen er opvallende verschillen zijn.
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Minder bekende (oude houten) scheepstypes

Bericht door pieter53 »

Op scheepsbouwkundige tekeningen en op goede duidelijke foto's zijn de verschillende scheepstypes misschien nog wel uit elkaar te houden,
maar als kunstenaars, die niet met de essentiéle kenmerken van de verschillende types op de hoogte zijn, de scheepjes in beeld brengen,
wordt het lastiger de verschillende types uit elkaar te houden.
Zeker bij zeer oude afbeeldingen moet men er bovendien rekening mee houden, dat de diverse types er misschien niet zo uit zagen, zoals we ze uit latere tijden kennen.
pluut.jpg
pluut.jpg (54 KiB) 1540 keer bekeken
Bron: Fries Scheepvaartmuseum Sneek.

De pluut is ook zo een scheepje met een sterk voorover vallende stevenbalk die niet al te zwaar is.
Pluten schijnen scheepjes van het oostelijke deel van de Zuiderzee te zijn en men zegt wel dat ze verwant zijn aan de Schokker, die echter wel weer een stevige zware stevenbalk heeft.
crone hoogaars.jpg
crone hoogaars.jpg (152.34 KiB) 1540 keer bekeken
Foto: G.C.E. Crone

Ook de Hoogaars valt op door een niet al te zware voorover vallende stevenbalk.
Keren we weer terug naar Nooms en zijn jaagschuit, dan zien we daar een stevenbalk die in nog sterkere mate voorover helt.

jaagschuit.jpg
jaagschuit.jpg (236.8 KiB) 1540 keer bekeken
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Minder bekende (oude houten) scheepstypes

Bericht door pieter53 »

Afbeelding

Ook de nachtschuit die Nooms tekende heeft een scherpe voorover vallende steven.

haagseveer.jpg
haagseveer.jpg (291.23 KiB) 1486 keer bekeken
Dat het niet om een éénmalige verschijning gaat, bewijst de bovenstaande prent van Nooms.
Ook Lons heeft voor ons een dergelijke zeilschuit en zoals hij zegt: zeilen is beter dan roeien.

Een veerschuit, 1642, Dirk Eversen Lons, Pieter Goos, 1642.jpg
Een veerschuit, 1642, Dirk Eversen Lons, Pieter Goos, 1642.jpg (369.99 KiB) 1486 keer bekeken
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Minder bekende (oude houten) scheepstypes

Bericht door pieter53 »

Het blijft me verbazen dat er voor deze veel voorkomende verschijningen geen nader scheepstype genoemd wordt.
Het enige scheepje wat in de buurt komt en waarvan 'een scheepstype' bekend is, de 19de eeuwse Farrie uit Groningen.
Natuurlijk is Farrie gewoon een verbastering van Ferry, dus wordt het scheepstype toch weer gewoon weg veerschip = beurtschip genoemd :(

farrie.jpg
farrie.jpg (166.93 KiB) 1431 keer bekeken
Groningse Farrie. Fragment postkaart.

Veel gebruikelijker als beurt en veerschip voor de binnenwateren werd de pakschuit (voornamelijk in Holland) en de Snik (in Groningen en Friesland.

snik gem arch xxx 10019A000295.jpg
snik gem arch xxx 10019A000295.jpg (157.18 KiB) 1431 keer bekeken
De snik


Beschrijving Amstel 284-282-280 enz. (v.l.n.r.)
Gezien in noordwestelijke richting naar de Amstelsluizen en Magere Brug (brg nr.242).
Vervaardiger Olie, Jacob (1834-1905)
Collectie Collectie Jacob Olie Jbz.
Datering 1893
Geografische naam Amstel
Afbeeldingsbestand 10019A000295
Fragment van https://beeldbank.amsterdam.nl/afbeelding/10019A000295

amsterdam pakschuit 012000003273.jpg
amsterdam pakschuit 012000003273.jpg (161.96 KiB) 1431 keer bekeken
Pakschuit

Beschrijving Singel 443
Vervaardiger Onbekend
Collectie Archief van het Bureau Monumentenzorg: glasnegatieven en negatiefloze foto's
Datering 1884 ca.
Geografische naam Muntplein
Afbeeldingsbestand 012000003273

Fragment van: https://beeldbank.amsterdam.nl/afbeelding/012000003273
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Minder bekende (oude houten) scheepstypes

Bericht door pieter53 »

Een scheepstype dat nog al eens genoemd wordt en waar nauwelijks enige duidelijkheid over bestaat is de SNEBBESCHUIT.

Op BVT heb ik daarover het volgende geschreven:
Ook: Snebschuit, Snip, Snipschuit, Snepschuit:
>> 17de tot mogelijk 19de eeuws houten scheepstype. De snebbeschuit wordt, als men het over veerschepen heeft, vaak in één adem met de Kaag/Kaagschuit en sommige Steigerschuiten genoemd. Het schijnt echter een kleiner, slanker en lichter vaartuig geweest te zijn, waarvan alleen de grotere exemplaren echte zeilschepen waren.
De kleinste Snebbeschuiten worden vergeleken met de groentenschuitjes, die alom in gebruik waren. Men spreekt in dit verband ook van nebschuit. Het waren waarschijnlijk grotendeels open schuiten. In een advertentie uit 1898 werd een grote Snebbeschuit een Rijnschuit genoemd. Waarschijnlijk wordt hier gedoeld op een type verwant aan de Krommerijnder.

Mogelijk waren er twee dus twee groepen vaartuigen. De grotere veerschepen en de kleinere groentenschuitjes.

Er bestaan prenten van een beurtschip wat verder nergens beschreven of benoemd lijkt te worden. Het vaartuig is onder andere door Reinier Nooms in beeld gebracht. Het voorschip heeft wel een beetje het model van een spitse snavel, een snebbe. Mogelijk zijn dit de veerschepen die men snebbeschuit noemt, maar een sluitend bewijs daarvoor is nog niet gevonden.

Haalmeijer en Vuik noemen de snebbeschuit wel in hun werk 'Aken, Tjalken en Kraken' maar laten het na hiervan een duidelijke beschrijving te geven.

Het Noordelijk scheepvaartmuseum is in het bezit van twee modellen van Snabbeschuiten. Eén van voor 1621 en één van na 1621. In 1621 werd er in de stad Groningen namelijk een verbod op het gebruik van schepen met een sterk vooruit stekend voorschip ingesteld. (Dat schijnt, getuige het bestaan van de Farrie, later toch weer opgeheven te zijn.) De verschillen tussen beide modellen is dan ook groot. Het 'oudste' model toont zeker enige overeenkomst met de door Nooms afgebeelde vaartuigen. Meer over de Groningense schuiten onder snabbeschuit.

De term snebbeschuit schijnt voornamelijk in de Hollanden en dan nog het eerst in Zuid-Holland, en verder in Friesland en Groningen bestaan te hebben. Aan het eind van de negentiende eeuw treft men de term echter alleen nog in het noorden van Noord-Holland en in Groningen aan. De term Snip (Snipschuit, Snepschuit) schijnt men alleen in Noord-Holland gebruikt te hebben. Hierbij dringt zich natuurlijk een mogelijke verwantschap met de Snik op. Er zijn echter te weinig gegevens voorhanden om hierover met zekerheid iets te kunnen zeggen.

Over de Groningse Snabbeschuit staat het navolgende op BVT:
Gronings voor bepaalde, aldaar gebruikte, trekschuiten, zoals bijvoorbeeld de Farrie. Oorspronkelijk echter een veel onaanzienlijker vaartuig dat door de schuitenschuivers onder meer voor het transport van turf gebruikt werd.
Het woord is vermoedelijk een verbastering van snebbeschuit.
In hoeverre het afgebeelde model representatief is, is mij niet bekend.
Volgens Hendrik A. Hachmer in "Voor en tegen de wind" werden de vaartuigen voornamelijk door middel van wegen en jagen voortbewogen. Er waren er echter ook die buitenom naar de Duitse havenplaatsen voeren. Dat de scheepjes niet groot waren, mag blijken uit het feit dat men ze in de zeventiende eeuw, voor de vaart op de Hunze, op een gestandariseerde maat van 9,08 x 2,43 x ca. 1 meter wilde brengen.

Het model van de Snabbeschuit van voor 1621
snabbeschuit.jpg
snabbeschuit.jpg (65.95 KiB) 1372 keer bekeken
Maker: H. Maarsingh
Model Noordelijk scheepvaart museum.

Het is me helaas niet bekend waarop dit model gebaseerd is....
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Minder bekende (oude houten) scheepstypes

Bericht door pieter53 »

overtoom-nooms.jpg
overtoom-nooms.jpg (170.97 KiB) 1320 keer bekeken
De Overtoom van Nooms hebben we al vaker gezien, maar nu dan de volledige ets.
Links op plaat het Leidse veerhuis. Hier boekte men voor en wachtte men op het veer naar Leiden.
Dat was echter geen trekschuit zoals Kruizinga en Vermeer in XYZ van Amsterdam beweren
(Zie: https://www.ensie.nl/xyz-van-amsterdam/leidse-veerhuis )
Waarom was het geen trekschuit ?
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
Plaats reactie