Minder bekende (oude houten) scheepstypes

[pieter53]

Nog even op het stevenschip terugkomend. Sopers schrijft daarover:
"Rijnschepen, die aan beide einden op stevens waren gebouwd, kwamen ook voor, zij het dan niet in groot aantal.
Ik herinner mij uit mijn jeugd plm. 1890 een overnaads gebouwd tweemaststevenschip, dat geregeld Den Bosch aanliep. Het was vermoedelijk eigendom van een schipper-steenkoolhandelaar. De kop, op voorsteven gebouwd, had toen reeds mijn bijzondere aandacht; voor- en achterschip waren middelmatig scherp. Het kluisgat liep dwars door den steven."
Wie goed kijkt kan inderdaad een kluisgat ongeveer midden in de kop zien. Iets wat, voor zover ik weet, hoogst ongebruikelijk is bij houten schepen. (Zelfs veel oude stalen schepen hadden de kluisgaten bovendeks.)

[Gert Schouwstra]

Hee Pieter,

Op de site skutsjehistorie.nl staat een enorme woordenlijst: Daar staat o.a. bij pream (de) = praam de volgende drie betekenissen:

1. Eenvoudige platbodem schip, met of zonder zeilinrichting, voor kleine binnenvaart. Het heeft nauwelijks zeeg, een zeer geringe lege diepgang en is aan voor- en achterkant vrijwel gelijk gevormd. Soms was er voor- of achterop een kleine, lage roef waarin kon worden geslapen, de tinte. Een niet zeilende praam werd doorgaans voortgeboomd of geduwd.

Praamschuiver was tot in de negentiende eeuw een beroep. Aan het einde van de 18de eeuw en het begin van de negentiende eeuw werd het begrip Friese praam of turfpraam ook gebruikt ter aanduiding van een zeilend (Zuider-)zeewaardig schip met lage boorden, en zelfs als synoniem van Friese tjalk. Rond 1850 bedroeg de gemiddelde tonnage van een praam voor klein vrachtvervoer 7 tot 12 ton, maar er werden ook wel (veel) grotere pramen gebouwd. Uit dit type is in de jaren 1855-’60 op enkele werven in Joure en Drachten een praamschip ontwikkeld van waaruit mede het huidige skûtsje is ontstaan. Sommige streken hadden een kenmerkend praamtype, waarbij niet alleen de vorm van het schip varieerde van scherp met vallende stevens tot rond, maar ook de lengte-breedteverhouding en de tuigage sterk kon verschillen.

Berltsumer pream, bolle, Falomster pream, Feanwâldsterpream, feepream, heapream, Jouster pream, Knypster pream, molk(e)pream, preamskip, skip, skûteskip, sylpream.

In vroeger tijd werden pramen, als veel schepen, naar de wens van de koper gemaakt, zoals blijkt uit het rijmpje op een (hoekige) Overijsselse praam die in Fryslân voer: “Ik heb een proame loaten moaken. De eene wil him priezen, de andere wil him loaken. Die mienoe- prame priest of loakt. De proame is noar mien eigen sinne moakt”. Het varen met een praam noem je wel flotsje(2).

2. Inhoudsmaat (preamfol).

3. Eenvoudig platbodem zeilschip van het bolle-type dat gebruikt werd om zeeschepen die op de rede lagen te lossen en de vracht aan wal te brengen.

En bij Preamskip (praamschip)
Ook preamskûte. Grote pream - in de ijzerbouw wel tot 100 ton groot - die, hoewel de grondvorm hebbend van een gewone praam, wel lûken, dekken en een roef had en getuigd als “gewoon” schip werd gebruikt. Het was ook opgeboeid en dus wat hoger dan een gewoon schip. Na 1860 raakte dit type schip meer in de mode. Het werd veel gebruikt voor het vervoer van modder en mest.

[pieter53]

Beste Gert. Het ziet er naar uit dat ik de praam op 'binnenvaarttaal' weer eens onderhanden moet nemen, maar ja ik heb nog een kleine 1000 andere termen (of misschien wel meer) die hoog nodig bijgewerkt moeten Af en toe wordt het me allemaal een beetje te veel.

Ik had je nog wat pramen willen laten zien, maar er zijn wederom problemen met m'n 'plaatjes-host', maar misschien strakjes.

[pieter53]

Dit is de stalen Friese praam.


Een gewone houten Friese Praam ergens in de Greidhoek. Foto 'Uit ons eigen land.' Uitgave ANWB.



Een houten Friese praam zoals Groenewegen die tekende.


Een Friese Praamschuit volgens LeComte.
Ik denk dat Groenewege en LeComte min of meer het zelfde type afbeeldden.


Dit zou een Overijsselse praam moeten zijn.


Sommige mensen zie in het achterste scheepje een Giethoornse praam. In de regio zelf noemt men het echter een kleine bok, of een vlot, is mij verteld.
Het voorste scheepje is een Giethoornse punter.

[Schier Hameete]

Hallo, Pieter hoewel mijn voorkeur naar de spitsen gaat vindt ik ook de andere oude binnenvaart ook mooi ,oud en minder oud het heeft voor mij allemaal iets speciaals dus als op dit topic veel plaatje's met details voorbij komen is dat allemaal mooi.
Zelf gun ik mij niet altijd de tijd om bij een plaatje de details er bij te zoeken.
Hier wat plaatjes

Er staat bij een Overijsselse Praam rond 1900

Turfschip met langzij een roeiboot met brokken

Buiten de sluis van Vlissingen

Een Praam met turf

Een zomp

De schipsloot
Pieter Zoiets ?????
Gr, schier

[pieter53]

Laat ik even duidelijk maken dat ik echt geen expert ben. Ik heb het nodige gelezen (geregeld tegenstrijdige dingen) en tracht dan daarmee tot een conclusie te komen, wat helaas niet altijd lukt.

Dat eerste plaatje is onmiskenbaar een Overijsselse praam, als je tenminste al die treurige uile-gezichten samen onder één noemer, Overijsselse pramen, brengt. Is de Overijsselse praam echter één bepaald scheepstype, dan ben ik niet meer zo zeker van mijn zaak. In ieder geval oogt dit schip ietsjes anders dan de meeste Hoogeveense pramen, die ik op foto's gezien heb. Helaas weet ik nog steeds niet wat een Drentse praam precies is (misschien bedoelt men daar wel een Hoogeveense praam mee?)

De tweede foto toont een turf-praam met een vrij scherp achterschip. Het is vermoedelijk één van die scheepstypes uit Overijssel, Drenthe waar ik nog geen nauwkeurige beschrijving van heb. (Er missen nog een paar belangrijke boeken in mijn collectie) De boot er naast is een kluitenboot. Heel vaak gebruikte men hiervoor een grote Hollandse boot, maar het is niet echt goed te zien wat men hier gebruikt heeft.

Buiten de sluis van Vlissingen vaart volgens mij een erg lange hektjalk.

De geladen praam lijkt me dit maal wel een Hoogevener.

Het plaatje van de zomp lijkt wel het enige portret van een zomp te zijn. Je komt het overal (in diverse kwaliteiten) tegen.
Ik weet niet of jullie bekend zijn met dit fenomeen. Er worden nogal wat verhalen over dit scheepstype verteld.
De witte streep is de randgaarde, een soort gangboord-berghout-potdeksel in één. Wat daarboven uitsteekt is een zetboord (een soort den-boeisel) en kan eventueel los genomen worden. Toch ging men met deze scheepjes, met de randgaarde 15 cm onder water, de Zuiderzee op. De kier tussen randgaarde en zetboord werd dan gedicht met mos.

Ook ver Overijssel in ging het niet altijd even makkelijk. Men moest geregeld dammen op werpen om voldoende water onder de kiel te krijgen om te Lemelerberg (weg) te geraken, terwijl ze op de Berkel bij de molenbazen een dubbeltje moesten betalen op dat deze, het voor de watermolen opgestuwde water, een kwartiertje de vrije loop zouden laten.
En dat allemaal zonder marifoon en GPS

Het schuitje in de schipsloot kan ik echt niet thuis brengen. Ik weet niet eens welke schipsloot het is.

Natuurlijk bedankt voor al het fraais en op Vaartips staan natuurlijk ook pramen.

[klipper]

Er is wel eens verteld dat het zetboord of zettelboord ook wel eens gebruikt werd door de zomp schippers alskunstmatigestuw.Als bij lage waterstand de zomp vastliep werd het dwars in de beek gezet.nadat het peil was gestegen werd het zetboord verwijderd en voer men op de golf water af.Gr klipper

[pieter53]

Inderdaad, dat verhaal heb ik ook eens gelezen. Tja, het is nu eenmaal zo dat men vindingrijk moet zijn als men wil varen waar het eigenlijk niet kan

[Theo Horsten]

Machtig interessant, die oude, mij totaal onbekende scheepstypen. Ik ga me er verder niet in verdiepen - er zijn nog zoveel andere dingen - maar ik zal zo nu en dan wel eens even komen kijken naar interessante woorden zoals bijvoorbeeld ruilebuitscheepje.

Ik kende het woord niet, maar weet nu wat "ruilebuiten" is. Mooi woord dat waarschijnlijk bezig zal zijn om uit het Nederlands te verdwijnen.
Maar betekent dit nu ook dat die handelaar in dat bootje zijn waren met de schippers ruilde? Dat moet immers, anders zou het geen ruilebuiter zijn.
Maar wat hadden die schippers dan te bieden in ruil voor zijn spullen?

[klipper]

In het oosten van Nederland in de plaats Enter ligt een nieuw gebouwde zomp.