Rivierloodsen (vroeger en nu).

Alles over binnenscheepvaart
Willem de Jong
Berichten: 4
Lid geworden op: 09 mar 2015 17:38

Rivierloodsen (vroeger en nu).

Bericht door Willem de Jong »

Beste binnenschippers,
een van mijn Dreumelse voorouders (Cornelis de Jong) is LOODS geweest in het Tielse Rek. Dat moet geweest zijn tussen 1850 en 1920. Over zee- en kustloodsen is veel te vinden, ook over bakenmeesters (die ook wel eens loodswerk verrichtten), maar over RIVIERLOODSEN en hun werk kan ik niets vinden. Niet bij het Loodswezen, Rijkswaterstaat, Maritiem Museum en de regionale archieven langs de Waal. Weet iemand iets over deze rivierloodsen (uitgestorven beroep lijkt mij zo - de Duitse loodsen uitgezonderd) en waar kan ik iets over hen vinden? Zijn er nog families (met name langs de Waal) die bekend stonden om hun loodsen? Via een artikel wil ik aandacht aan dit beroep schenken.
Bij voorbaat hartelijk dank.
Willem Hol (76 jr./ 's-Hertogenbosch)
tijdstroom
Berichten: 768
Lid geworden op: 02 feb 2009 14:49

Re: Rivierloodsen (vroeger en nu).

Bericht door tijdstroom »

Het gaat allemaal heel anders dan vroeger. Toen deden schepen ook niet zo veel reizen. Het duurde soms maanden voordat er een op en afreis was gedaan. Dus ook de bekendheid was er niet door de schippers. Nu zijn het slechts dagen geworden, en met de Tresco navigatiekaart erbij een fluitje van een cent.
In mijn matrozentijd, rond 1976 -1978 werd in op de Duitse Rijn, door het gebergte nog door de meeste schippers een loods en vaak nog voorspan genomen. Vaak ook uit gewoonte waarschijnlijk, nu zijn ze er volgens mij niet eens meer. Alleen het stukje Mannheim naar Iffesheim, de eerste sluis zijn nog reguliere loodsen, die ook vaak niet meer aan boord hoeven komen bij veel schippers.
Alleen de schepen waar geen patenthouder aan boord is nemen nog wel een loods, vaak een ex schipper. Dat is dan vaak al vanaf Lobith naar boven.
Vanaf Delfzijl waren of misschien nog wel , loodsen om naar Hebrum te varen. Nederlandse schepen waren niet verplicht, maar Belgische wel. Weet niet of die situatie nog zo is.
Over zeeland en dan vooral op de westerschelde worden nog wel eens loodsen, ook ex schippers of mensen van de verkeerspost in hun vrije tijd genomen door buitenlandse schepen, die of de taal, nederlands of engels niet machtig zijn, of het vaarwater niet kennen.
In frankrijk is nog steeds het stuk van Rouen naar Tancarville, richting Le Havre loodsplichtig.
In duitsland wordt een patent geeist of de zeewaterstrassen, dus van de Elbe, Weser en ook de grensrivier Oder
Vaak niet zo moeilijk een patent te halen als je er vaak komt. Ik heb een tijd over Oder gevaren, en kreeg zonder examen na 7 op en af reizen mijn poolse patent. En een fles wisky, weet niet of dat veel verschil heeft gemaakt.
gr Rienk
nog steeds een beetje bezig
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Rivierloodsen (vroeger en nu).

Bericht door pieter53 »

Je praat over de tijd dat de rivieren nog vol met zandbanken lagen en dan het soms makkelijker was de rivier over te lopen dan door te varen.
Misschien moet je eens het boekje 'Een rivier...?'
'DE rivier', verneterde de Rat door Jan Klijn zien te bemachtigen. (Uitgave Verse Hoeven Uitgeverij
Haydnstraat2, 4941 AE Raamsdonkveer) Dan krijg je een beetje een beeld van hoe het toen toe ging.
gezicht op gorkum hekel, stadsboom, Lodovico Guicciardini, 1613.jpg
gezicht op gorkum hekel, stadsboom, Lodovico Guicciardini, 1613.jpg (319.55 KiB) 3820 keer bekeken
Over de rivierloodsen zelf is misschien via Google books het nodige te vinden dat je een idee van het bedrijf kan geven.
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
Robert Delhaye
Berichten: 439
Lid geworden op: 05 jul 2011 12:07
Locatie: London SW1, UK

Re: Rivierloodsen (vroeger en nu).

Bericht door Robert Delhaye »

De loods van St. Goar

"Rijnloods worden, mijn jongen, dat is niets voor dromers en al helemaal niet voor slappelingen. Je hebt een beroep gekozen, dus goed, ik heb je op de zwaarte en de verantwoordelijkheid gewezen. Nu is de tijd gekomen om te laten zien wat je waard bent..."

Georg Debrun, de ervaren loods, was al dertig jaar actief als loods tussen St. Goar en Kaub. Een zoon van de romantisch gelegen kleine stad, nabij de door sagen en legendes omgeven 'Lurlei' (Loreley), ook hij was eens in de voetsporen van zijn vader getreden, om het harde handwerk van loods te leren. Het beroep ging over van vader op zoon. Slechts zelden raakten er gevallen bekend waar de zoon niet zoals zijn vader loods werd, maar een ander beroep ging uitoefenen.

Trots stapte Goar in zijn lange schippersbroek naast z'n vader lopende de Rijnoever tegemoet. Hier lagen de talloze vletjes van de vele andere loodsen, waarvan er zich al een behoorlijk aantal in de scherpe ochtendwind verzameld hadden om te buurten, een pijp te roken en op de stroomopwaarts naderende schepen te letten. Loods Debrun ging bij de kring wachtende mannen staan.

"'n Morgen zusammen", groette hij. Goar hield zich nog verlegen een beetje buiten de groep van ervaren mannen, wiens bruine verweerde gezichten met de donkere schipperspetten naar hem omdraaiden.
"Guten Morgen, Schorsch, heb je je nakomeling meegebracht, of...?"
"Natuurlijk", antwoordde Georg Debrun, "nu heeft de jongen z'n kleine zorgen achter zich, en beginnen de grote. Voordat hij scheepsjongen wordt en daarna matroos, moet hij eerst eens een beetje rondkijken en een beetje in ons beroep rondsnuffelen, zodat hij ziet wat hem over een paar jaar te wachten staat. De jongemannen stellen het zich allemaal zo gemakkelijk voor. Vandaag wordt het z'n eerste reis. Ik wil zien wat er van hem te maken valt."
"Richtig, Schorsch. Zo hoort het ook. Kom eens bij ons, Goar", riep een van de loodsen, een man met rode wangen en vriendelijk uitziend.

Goar ging verlegen naar de groep loodsen, en wenste hen goede morgen. De mannen dankten hem, en bekeken de niet al te sterk uitziende jonge knaap, bekeken hem zorgvuldig, trokken aan hun pijp, mompelden iets dat Goar niet verstond, waarna ze krachtig zijn hand drukten. Z'n hand deed pijn, zo stevig knepen de loodsen toe. "Alsof m'n hand een stuurwiel is...", dacht Goar. Hij kon niets anders dan zich niet te laten kennen, alhoewel hem de moed in de schoenen begon te zinken.
Daarmee was hij in de kring van de Rijnloodsen opgenomen. Er bestonden veel ongeschreven wetten bij deze uiterlijk ruwe, maar van binnen goedmoedige mensen, die hij nog moest leren en toepassen, daar had hij ook al z'n aandacht voor nodig.

De eerste sleeptreinen naderden de op de rechteroever gelegen Burg Maus, waar de Rijn een flinke bocht maakt. De eerste loodsen stapten in hun vletten, nadat ze het aantal sleepschepen geteld hadden, en roeiden met rustige slagen naar het midden van de stroom naar dal, de schepen tegemoet. Om de volgorde werd nooit gestreden. Die kwam zoals ze kwam, en was een van de ongeschreven wetten.

In het verloop van de verdere ochtend werden nog meer sleeptreinen gezien, en ook Georg Debrun en z'n 14-jarige zoon Goar waren aan de beurt. Goar probeerde kalm te blijven, alhoewel hij op deze eerste reis zeer opgewonden was.

Hij wist dat het beroep van loods een van de oudste was in deze stad. Eigenlijk zo oude als de Rijnscheepvaart zelf. Hij was zich z'n toekomstige verantwoording bewust, die hij als aankomend stuurman op zich nam, als het erop aan kwam de kapitein of schipper op hun reis veilig langs gevaarlijke zand- en grindbanken, klippen etc. te loodsen door een zeer nauwe vaargeul.
Dan was de loods de ongekroonde koning, hij voerde het commando, alhoewel het bevel in handen van de desbetreffende schipper bleef. Maar zover was het nog niet. Eerst moest hij een driejarige leerperiode als scheepsjongen volgen. Dan kwamen z'n jaren als matroos, en pas vanaf z'n eenentwintigste levensjaar, met het schipperspatent in z'n zak, was het mogelijk om het beroep van stuurman, of loods uit te gaan oefenen. Maar eerst moest hij dan nog z'n stuurman of loodsen examen doen, die afgenomen werd door de Kommission des Wasser- und Schiffahrtsamtes Bingen. Tot het zover was zouden er nog heel wat Hungersteine (stenen die bij laag water zichtbaar worden) uit de Rijn naar hem opkijken, en zou hij nog tijd genoeg hebben om de waterkaarten te bestuderen en steeds wisselende vaargeulen te bestuderen.

"Dit stuurmansexamen, jongen", zei z'n vader, "is geen flauwekul. Je zult je de komende jaren meer dan moeten inspannen. Soms ziet het er allemaal eenvoudig uit, maar laat je niet om de tuin leiden. Het vaarwater bij ons is gevaarlijk en vol verassingen. Dat moet je precies kennen, als je door het examen wilt komen."

Ondertussen waren ze met hun bootje midden in de vaargeul beland, en werden door de sterke stroming snel richting dal gebracht. Een grote raderboot ging met drie schepen in de aanhang te berg, de schoepenraderen veroorzaakten veel schuim, meteen gevolgd door hoge golven. Voor vader en zoon was een sleepschip van 2000 ton uit Duisburg bestemd, geladen met hout.
"Vroeger bracht men het hout uit het Zwarte Woud als grote vlotten naar Nederland", meende Goar, "en nu brengt men hout naar boven, waar de grote wouden staan?"
"Het schip heeft edelhout uit Afrika geladen", legde vader Georg uit, "Daarvan maakt men kostbare meubelen. Maar je opmerking was goed gevonden."

De matroos van het sleepschip, de "Wotan" wachtte al in het stuurboordgangboord. Het vlet kwam langszij, Georg wierp de matroos het aan de boeg bevestigde touw toe, terwijl Goar snel de roeiriemen binnenhaalde.

"Blijven zitten!", riep Georg, toen hij zag dat Goar van plan was op te staan. Niets te vroeg. De matroos, die in het gangboord op klompschoenen liep, ving het touw op, en bevestigde het handig midscheeps aan een bolder. Het vlet kwam strak te liggen en dat veroorzaakte een krachtige ruk.
Het schip lag diep, en het water hing hoog. Snel stegen de loods en z'n zoon aan boord, waarna de roeiboot aan het hek bevestig werd. Ze stapten eveneens naar achter, en klommen de ijzeren ladders naar het stuurhuis op, die hoog oprees achter de woning, de roef. Vanuit het stuurhuis was er een goed zicht en kon men ver naar voor kijken. Het grote liggende stuurwiel nam ongeveer de hele ruimte in. Het stuurhuis was van boven bedekt met zeildoek. Rondom het stuurwiel waren op de bodem van het stuurhuis houten balkjes aangebracht, zodat men zich tijdens het draaien aan het wiel met de voeten kon afzetten.
Boven aangekomen werden ze door de schipper, een particulier, vrolijk begroet. De mannen kenden elkaar al, de loods stelde z'n zoon voor.
"Doet me plezier jongen, als jij je vader opvolgt zal het met de scheepvaart in dit gebied wel weer goed blijven. Ik denk dat je het wel zal lukken, nietwaar? Alle begin is moeilijk, en dat van loods helemaal. Ik wens je in ieder geval veel geluk."

De schipper verliet het stuurhuis, om koffie en sigaren te halen, zoals dat de gewoonte was op de Rijn.
Loods Georg klemde z'n vuisten om het reusachtige stuurwiel. Z'n gezichtsuitdrukking verharde zich nu. Z'n ogen werden klein en knepen samen. De schoonheid van de met wijngaarden begroeide bergen, de burchten Rheinfels, Katz en Maus verbleek. De stroom hield beide mannen, zowel vader als zoon, in z'n ban. Hier kwam verantwoording op de eerste plaats. Goar hielp z'n vader met sturen, het viel niet mee om het lange roerblad te bewegen. In de bochten drukte de stroom ongelooflijk hard.

"Hard bakboord! Hier is grind en zijn er draaikolken. Sneller jongen. Draaien. Let op de mast voor je, houd daar koers op! Breng die in één lijn met de boegspriet. Nu op die ijzeren mast op de rechteroever aan sturen, midscheeps houden. Laat je niet afleiden door de raderboten voor ons. We moeten de smalle bocht hier messcherp doorvaren. Denk aan de 'Hungersteine' onder ons. De zandbanken veranderen voortdurend van plaats hier door de druk van het water hier in deze smalle geul. Dadelijk pakt het het schip van de andere kant. Voel je de druk van het roer in je armen? Dat zijn signalen, jongen. Daar altijd goed op letten. Tegendruk uitoefenen. Geen geweld gebruiken. Rustig laten glijden, het stuurwiel laten spelen. Kontakt houden met het roer, let op hoe de sleepstrang van het schip wegloopt. Goed zo, dadelijk wordt het weer wat kalmer. Onthoud deze plek goed."

Ze passeerden de gevaarlijke zandbank boven St. Goar, daarna de Warschau met (toen nog) de vele vlaggen, en niet veel later de nauwste passage in de rotsachtige vaargeul bij de Loreley.
Z'n vader maakte hem, in het kort, opmerkzaam op de vele gevaren die onder het sterk stromende wateroppervlak verborgen lagen. Het was harde arbeid, die beide mannen daar aan het roer hadden verricht. Er was een heldere en zekere blik nodig om de weliswaar bekende, maar onzichtbare gevaren te ontwijken, maar ook sterke handen en liefde voor het varen.
Het beroep van loods was alleen voor 'hele kerels'.

Voor Kaub gingen ze weer van boord, en werden afgelost door een andere loods, die de verantwoording overnam. Hun vletje werd opgepikt door een schip in de dalvaart dat ze snel terug naar St. Goar sleepte, waarna ze al weer snel een ander bergwaarts varend schip de weg door het gevaarlijke gebied wezen.

met vriendelijke groet,
Robert
mastodont
Berichten: 8161
Lid geworden op: 11 mar 2007 12:14
Locatie: Terneuzen

Re: Rivierloodsen (vroeger en nu).

Bericht door mastodont »

deze onlangs gekocht

https://www.bol.com/nl/p/het-leven-op-d ... ype=browse

leuk geschreven
Robert Delhaye
Berichten: 439
Lid geworden op: 05 jul 2011 12:07
Locatie: London SW1, UK

Re: Rivierloodsen (vroeger en nu).

Bericht door Robert Delhaye »

Prachtboek, ik heb een Engelstalige Amerikaanse editie, met oude pentekeningen etsen en gravures. Best een lijvig boekwerk.
Op de (zwarte) kaft staat bij mij de Robert E. Lee met enorme rookpluimen uit de twee schoorstenen.

met vriendelijke groet,
Robert
Robert Delhaye
Berichten: 439
Lid geworden op: 05 jul 2011 12:07
Locatie: London SW1, UK

Re: Rivierloodsen (vroeger en nu).

Bericht door Robert Delhaye »

Interessant boek over de Rijnscheepvaart, over de vaart van voor de Romeinse tijd tot nu. Vroeger waren de grote rivieren echte levensaders. Er waren nog geen spoorwegen en geen wegen vol met trucks en opleggers. Vergeet ook niet dat de Rijn / Waal vroeger niet de énige hindernis was voor de scheepvaart.
De schippers en loodsen (tot halverwege de 19e eeuw op rivieren 'stuurmannen' genoemd in plaats van loods) hadden niet alleen te maken met kliffen, rotsen, zich verplaatsende zandbanken, ophopende grindbanken... maar in de Middeleeuwen en later ook nog, met soldaten die tol eisten, en zelfs roofridders die met hun legers eveneens tol eisten. Sommige stuurmannen (loodsen) hadden een 'deal' met de roofridders.

Boek is geschreven door Werner Böcking, titel: "Die Geschichte der Rheinschiffahrt" / Schiffe auf dem Rhein in drei Jahrtausenden.

Ik kan hier nog wel een paar bladzijden vol schrijven over loodsen, maar ik heb alleen zeer veel informatie over de Mittelrhein tussen St Goar en Bingen, en alhoewel het vak van loods wel overal vergelijkbaar is, weer ik niet of u iets heeft aan nog meer verhalen en feiten over de Rijn...

met vriendelijke groet,
Robert
pieter53
Berichten: 8754
Lid geworden op: 17 feb 2007 18:16
Locatie: Amsterdam
Contacteer:

Re: Rivierloodsen (vroeger en nu).

Bericht door pieter53 »

Het boek bestaat wel uit twee delen!
Het tekstboek is 2de hands goed verkrijgbaar voor ca. € 25,-
Het plaatjesboek is een keer aan mijn neus voorbij gegaan voor € 30,-
Beide boeken in één koop worden nauwelijks voor een aanvaardbare prijs aangeboden.
Pieter Klein, Amsterdam
Afbeelding
Hoe meer je weet, hoe beter je beseft dat er nog zo veel meer te weten valt....
Willem de Jong
Berichten: 4
Lid geworden op: 09 mar 2015 17:38

Re: Rivierloodsen (vroeger en nu).

Bericht door Willem de Jong »

Beste Rienk, Pieter Klein, Robert Delhaye en Mastodont,

Hartelijk dank voor jullie reactie(s), tips en mooie verhalen. Elke reactie geeft mij weer nieuwe links en vooral inzicht in de loodswereld van vroeger en nu in Nederland en het buitenland, met name de Duitse loodsen.
Ik ben al achter de aanbevolen boeken aangegaan: namelijk die van Jan Klijn, Mark Twain en Werner Böcking. Ik moet nog goed nagaan welke boeken mij een algemeen beeld van het loodswezen geven en welke een specifiek beeld. Beide invalshoeken heb ik nodig om een enigszins acceptabel artikel te kunnen schrijven.
Het mag duidelijk zijn dat (gezien mijn artikelen over de Dreumelse scheepvaart en mijn familie De Jong(h) - zie de website van “Tremele”) mijn focus in dit nieuwe artikel voornamelijk ligt op het loodswerk op de Waal tussen Nijmegen en Dordrecht, waarbij uiteraard de oude riviervakken 4e-kwartier t/m 6e- kwartier (Druten t/m Opijnen) mijn grootste belangstelling hebben.

Het is opvallend dat er zo weinig te vinden is over het vroegere loodswerk dat tussen ruwweg 1850 tot 1940 op de grote rivieren in Nederland uitgevoerd werd. Over bakenmeesters, die periodiek loodswerk deden, is meer te vinden.
Ik heb maar een paar loodsen uit het Tielse Rek kunnen vinden. Zo weet ik via overlevering (oral history) dat één van mijn voorouders rond 1900 loods is geweest bij Dreumel op de Waal. Maar in de genealogische databanken kan ik hem niet vinden. Dar heb ik wel andere loodsen gevonden die leefden tussen 1810 en 1915: 6 uit Heerewaarden, 2 uit Opijnen en 7 uit Zaltbommel.

Vanaf rond 1850 wordt serieus werk gemaakt (vooral onder druk van de Pruisen) van het beter bevaarbaar maken van de Waal (normalisatie). Ik neem aan dat het loodsen op de Waal vóór en rond die tijd door “locals” (plaatselijke vissers e.a.) gedaan zal zijn, omdat zij de ondiepten (zandbanken) ter plaatse goed kenden. Ik weet niet waar de loodsen vandaan kwamen toen de overheid (via Waterstaat) zich met de verbetering van de Waal gingen bemoeien. Er zijn enige loods- en bakenmeesterwetten aangenomen en aangepast, maar de (rivier)loods wordt hierbij soms wel genoemd, maar de functie etc. niet beschreven.

Op dit moment probeer ik ook families te benaderen van de vroegere loodsen die ik in de genealogische databanken ben tegen gekomen. Tot nu toe heb ik nog niet veel succes gehad.

Dus elke informatie die jullie, en andere bezoekers van dit binnenvaartforum, nog te binnen kan schieten, is bij mij van harte welkom.
Beste groeten Willem.
tijdstroom
Berichten: 768
Lid geworden op: 02 feb 2009 14:49

Re: Rivierloodsen (vroeger en nu).

Bericht door tijdstroom »

Beste Willem,
Een paar jaar geleden is het boek: Tegen de stroom in , van Ruud Filarski uitgekomen, het gaat over de binnenvaart en vaarwegen vanaf 1800. Heel interessant, je komt erachter dat de ontwikkeling veel sneller is gegaan, dan gedacht.
Over jou onderwerp, ik heb begrepen, dat de Waal gewoon onbevaarbaar was, de vaart ging via Lek en Nederrijn, totdat de Waal wel bevaarbaar was gemaakt. Zo lees ik dat tussen 1851 en 1874 een bedrag van 23.8 miljoen gulden werd uitgegeven aan de verbetering en onderhoud van de rivieren. Daarvoor was de vaardiepte niet meer dan 1,30m
gr Rienk
nog steeds een beetje bezig
Plaats reactie